تاریخچه روستای ریاب

موقعیت و تاریخچه: 

روستای ریاب از توابع بخش مرکزی شهرستان گناباد، با مختصات جغرافیایی 58 درجه و 38 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 21 دقیقه عرض شمالی، در 3 کیلومتری جنوب غربی گناباد و 275 کیلومتری مشهد قرار گرفته است.
این روستا با ارتفاع 1130 متر از سطح دریا، تحت تأثیر اقلیم نیمه بیابانی دارای تابستان‌های گرم و زمستانی‌های سرد است.
قدمت روستای ریاب به قرون اولیه اسلامی مربوط است. آثار تاریخی روستا مانند دو برج دیده‌بانی، آب انبار، عمارت باغ گلشن و آرامگاه ابومنصور ریابی از قدمت طولانی روستای ریاب حکایت دارند.
مردم روستای ریاب به زبان فارسی، با لهجه گنابادی سخن می‌گویند. آنان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سکونت
براساس نتایج سرشماری سال 1375، این روستا 626 نفر جمعیت داشته است که در سال 1385، به حدود 2000 نفر افزایش یافته است.
اقتصاد روستای ریاب بر پایه فعالیت‌های زراعی، باغداری و دامداری استوار شده است. گروهی نیز، در امور خدماتی و صنایع دستی اشتغال دارند.
کشت آبی و دیم در روستا رواج دارد. مهم‌ترین محصولات زراعی روستا شامل گندم، جو، زیره و زعفران است. مهمترین تولیدات باغی روستا شامل انگور، انار و زردآلو می‌باشد.
مراتع غنی پیرامون روستا موجبات رونق دامداری را فراهم کرده و انواع محصولات دامی مانند شیر، ماست، پنیر، گوشت و پشم در روستا تولید می‌شود. مردم روستای ریاب به ویژه زنان، در کنار فعالیت‌های زراعی به تولید صنایع دستی از قبیل گلیم می‌پردازند.
روستای ریاب، با بافت مسکونی متراکم در میان دشت استقرار یافته است. خانه‌های روستا، معمولاً در یک طبقه با سقف مسطح ساخته شده‌اند. سقف برخی از خانه‌ها نیز گنبدی است.
شرایط اقلیمی منطقه و نوع فعالیت و معیشت خانوار تأثیر مستقیمی در ساختار کالبدی خانه‌ها و ساخت فضاهای مورد نیاز گذاشته است. مصالح به کار رفته در ساخت بناهای قدیمی غالباً از گل، سنگ، خشت و چوب است. در ساخت خانه‌های جدید از مصالحی مانند سیمان، گچ، آجر و تیرآهن نیز استفاده می‌شود. 

جاذبه‌های گردشگری : 

روستای ریاب، با طبیعت زیبا و سرسبزی مزارع و باغ‌های پربار میوه، چشم‌اندازهای بدیع و دلپذیری یافته است. مراتع پیرامون روستا با پوشش گیاهی متنوع و انواع گیاهان دارویی مانند گل ختمی، خاکشیر، شاه‌تره، استاقدوس و غیره به ویژه در بهار و تابستان از طراوت و زیبایی سرشار می‌شود و شور و حال خاصی در تماشاگر پدید می‌آورد.
این روستای زیبا، علاوه بر طبیعت سرسبز و خرم، جاذبه‌های تاریخی بسیاری دارد. از آن جمله می‌توان به بافت قدیمی روستا با معماری سنتی و تعداد زیادی خانه‌های مسکونی قدیمی اشاره کرد.
آب انبار قدیمی، دو برج دیده‌بانی که در گذشته‌های دور برای حفاظت از روستا ساخته شده‌اند، آرامگاه ابومنصور ریابی و عمارت باغ گلشن از دیگر جاذبه‌های تاریخی این روستاست.
مردم روستای ریاب، مراسم منسوب به اعیاد ملی و مذهبی قربان، فطر، غدیر و نوروز را برگزار می‌کنند و در ایام وفات و شهادت ائمه (ع) به عزاداری می‌پردازند.
برگزاری مراسم پیشواز سال نو، دید و بازدید نوروزی، شب یلدا، چهارشنبه سوری و سیزده به در نیز در میان مردم روستا رایج است.
نوازندگان موسیقی محلی، آوازها و ترانه‌های بومی را با سازهای نی، دوتار، سرنا و دهل همراهی می‌کنند. اجرای رقص‌های محلی به ویژه چوب بازی در مراسم عروسی‌های روستا رواج دارد.
کشتی سنتی، تیله بازی و گردو بازی از بازی‌های بومی روستای ریاب هستند.
مهم‌ترین صنعت دستی روستای ریاب، گلیم‌بافی است.
پوشاک مردم روستای ریاب به مرور زمان به پوشاک رایج شهرهای اطراف تبدیل شده است، ولی برخی از زنان کهنسال همچنان لباس محلی بر تن می‌کنند. این لباس‌ها از پارچه‌ها و طرح‌های زیبای رنگی و طرح‌دار تهیه و دوخته می‌شود.
غذاهای متنوعی در روستای ریاب طبخ می‌شود. از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به انواع آش، اشکنه، تخم‌مرغ شیره، گرماست، بلغور، قطاب، جوش پره، کلومپه، توگی و جنگل اشاره کرد.
انواع لبنیات مرغوب، مانند شیر، پنیر، ماست و کره، سفره روستاییان را زینت می‌بخشد.
دسترسی: روستای ریاب از طریق شهر گناباد با جاده‌ای آسفالت قابل دسترسی است. 

فعالیت های اقتصادی از جمله:نانوایی -نمد مالی

فعالیت اقتصادی: 

در روستا فعالیتهای عمده شامل کشاورزی ، صنعت و خدمات می باشد . در بخش کشاورزی تعداد 144 خانوار ، در بخش خدمات تعداد 20 نفر در بخش دولتی و 20 نفر در سایر بخش های خصوصی مشغول کار بوده اند. ودر حدود 8 نفر در بخش صنایع مشغول به کار می باشند. مسئله پیچیده تر می شود وقتی دریابیم فعالیتها در روستا غیر قابل تفکیک می باشند و عمده کسانی که در بخش خدمات وصنایع فعالیت دارند همگی به کار کشاورزی نیز اشتغال دارند.  

 

 نانوایی: 

در روستا های گناباد حرفه پخت نان مختص به زنان است. ابتدا ارد را با اب و خمیر ترش به میزان مناسب مخلوط نموده و از ان خمیر می سازند. انگاه خمیر را اصطلاحا چونه کرده و پس از پهن کردن به دیوارهای تنور های هیزمی می چسبانند تا گخته شود. در روستای ریاب انواع مختلفی از نان ها طبخ می شود. 

 نمد مالی: 

 نمد مالی یکی از حرفه های بومی صنعتگران روستاهای گناباد  است . انواع فراورده های نمدی از متراکم نمودن توده های پشم و کرک در شرایط فنی مناسب بوسیله ورز دادن با صابون ساخته می شوند. محصولاتی مانند کلاه نمدی ، پالتو نمدی ، نمد زیر انداز از این دسته اند. 

خانه قدیمی ناصریان

خانه ناصریان:  

 این خانه از قسمت در ورودی شروع می شود . در چوبی این خانه بزرگ به یک عدد هشتی باز می شود .که محل انتظار مهمان ها بوده است. هشتی طوری قرار دارد که به هیچ وجه داخل خانه دیده نمی شود. پس از هشتی وارد یک راهرو می شویم که مارا به درون حیاط خانه رهنموت می کند. این خانه ها هیچ گونه پنجره ای به بیرون ندارد و تمام در ها و پنجره ها به سمت حیاط خانه باز می شود.حیاط خانه محوطه ای به مساحت 175 متر می باشدکه به جز قسمت باغچه از خشت های خام پوشیده است. در قدیم حوضچه ای زیرزمینی در وسط حیاط قرار داشته که برای ذخیره اب استفاده می شده است. 

  

قلعه ها و برجها وخندق ریاب

قلعه:  

این روستا دارای دو قلعه تو درتو و هر قلعه دارای برج و بارویی جداگانه میباشد . در قلعه وسطی مهمان خانه بزرگی بوده که سالخوردگان روستا ان را مشاهده کرده اند.در داخل قلعه دوم  خانه های متعددی وجود داشته که افراد خارج قلعه خوارو بار و اشیاء قیمتی خود را در ان جا می گذاشتند. قلعه اصلی روستا به شکل مربع  بوده و هر ضلع ان صد قدم طول دارد . دیواره های قلعه از جنس گل به همراه سنگ های ریز و درشت می باشد که وجود سنگدانه ها قابل تشخیص می باشد.در 4 گوشه این مربع ، 4 عدد برج برای نگهبانی ساخته شده . 2 عدد برج  هم در داخل قلعه ساخته شده بود که وظیفه حفاظت داخلی قلعه را بر عهده داشته. حداقل ارتفاع این برج ها 10 متر بوده است.

 دور تا دور این قلعه خندقی به عرض تقریبی 6 متر و عمق 4 متر کنده شده بود.  که در مواقع خطر دشمن ان را پر اب می کردند تا راه انان را سد کنند.که خود محافظی دیگر برای قلعه بود هم اکنون خندق به علت الودگی پر شده است. 

برجها: 

دو برج دیگر در روستای ریاب وجود دارد که در قسمت غربی روستا است.برج کوچک در حاشیه محور شرقی –غربی روستا و برج بزگ ضلع غربی  در مجاورت منزل علیپور قرار دارد.این برج با تناسبات  زیبای حاکم بر عرض طول و ارتفاع . طاق زیبای مستقر در گذر برج کنگره های متناسب در لبه برج و بازشوهای ظریف اطراف ان جزء یکی از شاخص های عمده  معماری است.این برج 4طبقه بوده وهر قسمت مخصوص یک عمل در نظر گرفته شدهبود.طبقه اخر ان محل نگهبانی بوده است. 

      

شکل گیری هسته ی اولیه روستای ریاب

چگونگی شکل گیری و هسته اولیه: 

مشخصات و ویژگی های زمین و عوارض طبیعی بستر روستا در شکل گیری سیمای کالبدی روستا نقش عمده ای ایفا بلندی می کند در زمره ی این ویژگی ها شکظل پستی ها جنس زمین موقعیت ان نسبت به عوارض طبیعی مثل رودخانه ... تاثیرات بارز تری دارند.ریاب روستایی مسطح و صفحه ای می باشد که بدون برنامه ی از پیش تعیین شده در دشت شکل گرفته است.عمده ترین عامل قابل تشخیص در شکل دهی معابر روستا شکل گیری معابر همراه به حرکت اب و مسیر نهر ها و رودخانه های جاری در روستا است. هسته اولیه روستا در حدود 200 سال قبل بوجود امده است و مرحله اول توسعه ی روستا از مرکز روستا در محل قلعه اغاز شد و به تمامی جهت ها به خصوص شمال و شمال شرق گسترش یافت.گرایش رشد روستا ابتدا به سمت شمال غرب نمایان است.در این مرحله وسعت روستا بسیار کم بود الکوی معماری در بخش کهن روستا برای مدت های مدیدی ثابت ماند به همین سبب امکان تفکیک زمانی وجود ندارد.فقط حضور قلعه را به عنوان هسته ی اولیه ی روستا می توان ذکر کرد.بناهای این بخش اب انبار مسجد و سردابه های مشرف به مسجد  حمام ساختمان های سه گانه ی خوانین روستا(خاندان ناصریان )از این جمله هستند. مرحله ی بعدی رشد روستا همزمان است با افزایش رشد جمعییت در شهرها و خالی شدن روستا به نفع شهر.

مرحله ی بعدی توسعه تا زمان انقلاب اسلامی در جهت شرق هسته ی اولیه اتفاق افتاد.وجود باغات از عوامل اصلی این تغییر جهت بود.بعد از این مرحله روستا با کمبود اراضی مناسب توسعه روبه رو شد.زیرا بافت ان از طریق شمال و شرق توسط باغات محصور شده است. 

                             

اقلیم و تاثیر و وجه تسمیه

اقلیم و تاثیر پذیری از تبعات اقلیمی: 

  کلا اقلیم بومی منطقه به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوع اب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشک است.در این نوع اب و هوا اختلاف درجه حرارت شب و روز ، ماهانه و سالانه زیاد است. در تابستان درجه حرارت به طور متوسط بیش از 25 درجه سانتی گراد و در زمستان به 3 تا 5 درجه می رسد.از جمله مهمترین ویزگی های اقلیم منطقه پدیده خشکی است. این روستا از نطر پهنه بندی اقلیمی در اقلیم گرم و خشک قرار دارد.آب و هوای گناباد به لحاظ قرار گیری در کنار کویر خشک و بری بوده و اختلاف درجه حرارت شب و روز ان زیاد است.میزان بارندگی کم ، پراکنش نامناسب و وجود بادهای گرم و سوزان اقلیم گرم و خشک را بر منطقه حاکم کرده است.متوسط درجه حرارت در ایستگاه هواشناسی گناباد 16.4 درجه سانتی گراد است. متوسط درجه حرارت در ایستگاه هواشناسی گناباد 16.4 درجه سانتی گراد است. از جمله مهمترین ویژگی های اقلیم منطقه پدیده خشکی است.خشکی از عوامل تعیین کننده رشد و نمو گیاهان ، میزان ذخیره ابهای زیرزمینی ، تشکیل خاک ، فرسایش و منابع اب سطحی می باشد.کلا اقلیم بومی منطقه به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوع اب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشک است.در این نوع اب و هوا اختلاف درجه حرارت شب و روز ، ماهانه و سالانه زیاد است. در تابستان درجه حرارت به طور متوسط بیش از 25 درجه سانتی گراد و در زمستان به 3 تا 5 درجه می رسد.این روستا از نظر پهنه بندی اقلیمی در اقلیم گرم و خشک قرار دارد.   

وجه تسمیه: 

ریاب بر خلاف اعتقاد بعضی در مورد وجه تسمیه ان که معتقدند ”ری اب ” است تسمیه صحیح ان رمی اب میباشد زیرا رشته قنات طولانی ان که بیش از بیست کیلومتر امتداد دارد و از جنوب شرقی به طرف شمال غربی در امتداد است .

 تابنده گنابادی میگوید: ریاب دارای  اب شیرین و گواراست ودر واقع بدین علت اصل ان روی اب  بوده است . 

                       

نحوه ترکیب سطوح و دسترسی ومعابر روستای ریاب

نحوه ی ترکیب سطوح و فضاهای پر و خالی: 

ساختمان ها در این منطقه از  خشت و گل که ظرفیت حرارتی بالایی دارند ساخته شده است . پلان خانه ها متراکم و فشرده  بوده و این تراکم و فشردگی میزان تبادل حرارت ازجداره های خارجی ساختمان را به حداقل می رساند. ساختمان ها در بخشهای متراکم احداث شده و از سایه در سطوح خارجی بیشترین استفاده شده است.وجود حیاط های خصوصی داخلی ومعطوف شدن خانه ها به این حیاط ها از ویژگی های معماری در این منطقه است.این حیاط ها به عنوان عامل ایجاد رطوبت اهمیت فراوان دارند. اتاق ها که رو به حیاط باز می شوند نسبت به باد و طوفان شن و سرمای شدید محافظت می شوند.نمونه ی بارز این معماری را می توان در مسجد روستا با صحن حیاط گسترده دید. 

دسترسی ها و معابر: 

 راه بین روستایی: این معبر در روستا از شمال شرقی وارد شده و به سمت جنوب غرب حرکت می کند. طول این معبر 400 متر است. با عرض اسفالت 7 متر. عملکرد این راه ، جابه جایی سریع و تامین ارتباط با سایر سکونتگاههاست. این محور فاقد  هرگونه تجهیزات روشنایی می باشد.  

معابر اصلی درجه 1: 

نقش اصلی در این نوع معابر علاوه بر جابه جایی وسایل نقلیه ، نقش دسترسی نیز می باشد. سرعت مجاز حرکت وسایل نقلیه در بین راهها بین 40  تا 60 کیلومتر در راهها است. 

معابر درجه 2: 

این راهها در سطح روستا با جهت عمود بر معبر درجه 1 قرار گرفته اند و به درون محلات نفوذ می کند.و دارای ساختار سلسله مراتبی می باشند.این معابر در بخش قدیمی روستا به صورت شرقی غربی است. 

معابر درجه 3: 

این معبر باعث اتصال محلات به یک دیگر است و نقش جمع کننده گی دارد این نوع معابر در بخش قدیمی روستا واقع شده اند و باید سرعت وسایل نقلیه در ان کم باشد 

مختصری دیگر درمورد ریاب

روستای ریاب در 4 کیلومتری شهر گناباد واقع شده است.روستای ریاب در طول جغرافیایی 58 درجه و 37 دقیقه و عرض جغرافیای  31درجه و 31 دقیقه 34دقیقه واقع شده است. روستای ریاب در بخش مرکزی در دهستان حومه واقع شده است. این روستا در جنوب غرب شهر گناباد واقع شده است.روستای ریاب در ارتفاع 1225 متری از سطح دریا واقع است.

توپوگرافی و شیب عمومی روستا : 

روستای ریاب در دشت گناباد ( در اراضی دشتی _ دامنه ای) واقع شده است. شیب عمومی معابر روستا از جنوب غربی به شمال شرقی  برابر با 1.5 درصد می باشد.جهت شیب عمومی هماهنگ با جهت شیب منطقه دشت گناباد و دو مسیل موجود در جنوب روستا می باشد. 

تعداد و تنوع پوشش گیاهی : 

پوشش گیاهی منطقه به صورت مرتعی و خودرو بوده و شامل گیاهانی مانند: اسطو خودوس ، شاه تره و کلپور و .. می باشد.در محدوده روستا ، پوشش گیاهی از نوع استپی بوده و در اکثر مناطق ، درمنه تیپ پوشش غالب منطقه را به خود اختصاص داده و از نظر تراکم متوسط می باشد. 

معابر و جهت های عمده ی حرکت (نظام های حرکتی): 

ریاب از جاده بین روستایی اغاز و به دسترسی ها در پایین ترین رده ها ختم می شوند.معبراصلی روستا که دارای جهت جنوب شرقی –شمال غربی است. توسط دو مسیل با جهت جنوب غربی-- شمال شرقی قطع می گردد. 

                           

روستایم ریاب

شیوه ی بناها: 

بناهاى ریاب برخلاف عمارت هاى یزد و اطراف آن باشکوه نیستند اما زیبایى خاص خود را دارند. این بناها تمامى نیازهاى ساکنان خود را برآورده مى کنند. در اغلب کوچه هاى این محله ، ساباط یا سقف هایى براى ایجاد سایه ساخته شده اند و تمامى خانه ها داراى سردابه ، حوضخانه وبادگیر هستند. جهت خانه ها نیز به گونه اى است که وزش بادهاى کویرى ، ساکنان منازل را در گرماى طاقت فرساى روزهاى بلند تابستان خنک کند. حضور خوانین و افراد متمول در این منطقه موجب شده است معمارى و تزیینات منحصر به فردى در منطقه گناباد به وجود آید. معمارى کویرى خانه هاى بافت تاریخى ریاب به سبک معمارى خانه هاى یزدى شباهت دارد. کارشناسان براى اولین بار در این منطقه با بادگیرهایى مواجه شدند که مانند بادگیرهاى یزد ، با دریچه اى مستقیما به سردابه متصل مى شوند. دیگر تزیینات این خانه ها نیز بسیار قابل توجه است.

بازی های محلی درحال احیا شــدن

مسعود علیپور مسئول انجمن میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری روستای ریاب گفت : اولین دوره بازی های محلی این روستا پس از 10 سال در رشته کبدی برگزار گردید

                                                                                                                                                                         
وی با بیان اینکه این بازی ها فرصتی برای احیا دوباره سنت ها و زنده شدن خاطرات گذشتگان می شود ، آن را فرصتی برای آشنایی جوانان و نسل امروز با سنت ها و پیشینه تاریخی و فرهنگی آنان دانست . ..

                                          باقی در ادامه مطلب...

ابومنصور ریابــی(شخصیتی بزرگ)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابومنصور از وزرای طغرل فرزند میکاییل فرزند سلجوق بنیانگذار سلسله سلجوقیان بوده‌است. هم اکنون در روستای ریاب واقع در شهرستان گناباد مزاری هست که به مدفن ابومنصور شهرت دارد. برادرش ابوسعید نیز از وزرای صاحب جاه و قدرت بود. وی عادت داشت که قبل از اتمام دعا و نماز صبحگاه به امر دیگری نپردازد. مورخین نوشته‌اند که روزی در حالی که هنوز نمازش تمام نشده بود, فرستاده شاه رسیده و گفت باید هر چه زودتر به خدمت شاه برسد. ابومنصور اعتنایی نکرد و طبق معمول نمازش را به پایان رساند. شاه که از تاخیر او بسیار ناراحت بود علت را جویا شد. ابومنصور گفت:«من بنده پروردگار عالمیانم و چاکر شهریار جهان. با خود نذر کرده‌ام که هر صبح تا از عرض بندگی و نیاز به درگاه کریم کارساز نپردازم خود را در سلک ملازمین درگاه و قایمین به خدمت سلطان منتظم نسازم.» این جواب مورد پسند سلطان واقع شد و او را بخشید. 

منبع:سلطانحسین طابنده ی گنابادی  ،  تاریخ وجغرافیاییر گناباد  چاپ 6 

سایت ویکی پدیا

روستای ریاب در طرح گردشــــگری

مطالعات گردشگری 17 روستای خراسان رضوی انجام می‌شود

 
 

  

  مرجان اکبری پنج شنبه ۲۵ /۷/۸۷ در حاشیه در بازدید از روستای ریاب گناباد افزود: برای مقاوم‌سازی و نگهداری بافت‌های قدیمی در قالب طرح مشارکتی با بنیاد مسکن به صورت سهم برابر کل کار، این طرح در شش شهر مشهد، قوچان، گناباد، نیشابور، تربت‌حیدریه و بیدخت در حال انجام است.

روستای ریـــاب وکمیابی مسکن

*سابقی گناباد - خبرنگار قدس: اهالی روستای ریاب در چهار کیلومتری غرب شهرستان گناباد برای احداث مسکن با مشکلات فراوانی مواجه هستند.  

                                 باقی در ادامه ی مطلب...